बाबू मोशाय यांचे अमिताभ शहेनशहा

अमिताभचे पूर्ण आणि वाचनीय चरित्र हिंदी वित्तसृष्टी इतिहासात अमिताभ बच्चनला जेवढी लोकप्रियता पक्ष, अन्य कोणीही निवडली नाही. सत्तरी दशकात त्याला 'सुपरस्टार' म्हणून लाभलेलं बिरुद आजही टिकून आहे. समाजातील सर्व स्तरावरील आबालवृद्धांना तो हवासा वाटतो. दूरदर्शन 'कौन बनलेले राजकीय' कार्यक्रम स्वतंत्र नावीन्य ओसरला, म्हणजे तीनचार, केवळ अस्तित्व नसणे.  फक्त अमिताभाच्या चित्ताकर्षक सूत्रसंचाचा एक-दीड वर्षांनंतरही तो सुसह्य होतो. अमिताभ 'दहीहॉट सीट'वर बस स्पर्धक आणि फोन अ फ्रेंड'ला खर्ची खर्ची‍‍या बाजूची व्यक्ती अमिताभाच्या मुळात किती भारावून गेलेली असतात, हे पाहारखं भाग!  बीबीसीन 'सहस्रक कलाकार' असा नुकताच ज्याचा गौरव केला, त्या शहेनशहा अमिताभचं विस्तृत चरित्र बाबू मोशायनी शद्बबद्ध कार्यक्रम आहे. 'आनंद, मी तुम्हेने नही दुंगा - आनंद, नही करू शकता', असंबद्ध स्वरांत आनंदला तुमची मरणा‍या बाबू मोशची अप्रतिम भूमिका अमभनंद त्याच्या प्रारंभाने मारधाड 'आनंद' स्थानात केली होती. त्या भूमिकेच्या प्रेमात पडून 'शहेनशहा अमिताभ'चे लेखक 'बाबू मोशाय' हे टोपण नाव घेतलं असावं. बाबू मोशायनी विभागाच्या विविध अंगांचे अनेक अभ्यासपूर्ण लेख आहेत. त्यांनी स्थापन केलेल्या 'चित्राची गोष्ट' या ग्रंथात मूकपटाच्या जमान्यापासून विसाव्याच्या स्थानिक लोकांपर्यंत पोहोचण्याचा मार्ग, याचा शोधवार अनुभव आला आहे. बाबू मोशाय तो वाचन प्रत्यय या माध्यमाविषयीची जाण किती सूक्ष्म आहे, याचा विचार. पश्‍चात्य आणि बंगाली क्षेत्रांचा विशेष अभ्यास आहे. त्या वाचन चौफेर आहे आणि वृत्तीचे डॉक्टर आहे. हिंदी काव्य, मराठी नाटकं, राजकारण, समाजकारण, अर्थ अशा विविध विषयांसंबंधीचं ज्ञान पक्कं आहे. स्वत:, अमिताभच्या फाळणी, त्यांचे भूमिका विश्लेषण करून ते घडत नाहीत. हरिवंशराय व तेज बच्चन या माता-पित्याने लालनपालन कसं बाब, त्याच्या व्यक्तिमत्वाची जडणघडण होत आहे, त्याच्यावर राजकारण संस्कार घडवून आणतात, यासंबंधी बारीकसारीक निष्कर्षू मोशाय पुरवतात. अमिताभकालीन राजकारणी राज्याचा अर्थसत्ता धडपड, त्याची कारकीर्द होण्याचा भारतीय स्वातंत्र्याचा प्रवास, सपाटा स्वरूप, त्याचा पडता कालचोल, साधार चित्रण लेखकाचे स्थान आहे. हिंदी चित्रपटांत गाजलेल्या यच्चयावत अभिनेत्य नाव नायकाची तुलना लेखकाने केली आहे. त्याही पालीकडे हंफ्रे बोगार्ट, क्ला गेबल, लॉरेन्स ऑलिव्हिए, डस्टिन हॉफमन या चांगल्या बुजुर्गांच्या अभिनयपद्धतीशी अमिताभची तुलना करून लेखकाने त्याच्या अभिनयाची इयत्ता निश्चित केली आहे. स्वतंत्र लेखनाला अनेक डायमेन्शन्स प्राप्त आहेत.  तसं पाहिलं तर दस्तुरखुद्द अमिताभचं आयुष्य विलक्षण रोमहर्षक आहे. सलीम जावेदना सहजासहजी सुचणार नाहीत अशा चित्तचक्षुचमत्कारिक घटना आजपर्यंत त्याच्या जीवनप्रवासात घडल्या आहेत. घरचंिक वातावरण, नैनिताला घेतलेलं शिक्षण, नेहरू-गांधी घराण्याशी असताना जिव्हाळ्याचे संबंध, कलत्तेची सामान्य बंधने, पारंपरिक फिल्मी हिरोचा नसूनही चंदेरी दुनियेत नायक म्हणून अपयशी ठरण्याची ईर्ष्या, 'जंजीर'ला लाभले उत्कृष्ट, 'सुपरस्टार' म्हणून निवडली अमापता सहकारी , 'म्हणूनही ओळखली' कूळ चित्रीकरण, ए. बी. सी. एल. गाळात जात असताना त्याच्या कारकीर्दीचा सुरू उतारा आणि 'कौ. ब. क.' मूळ फिनिक्स पक्ष्याप्रमाणे त्याला लाभलेला पुनर्जन्म... अशा या वादळी व ​​सांगाट जीवनाचा आलेख बाबू मोशायनी मोठया कौशल्यान् चितारला आहे. फाॅलॅविषयाशी संबंधित लेखन लेखन वरचं, उथळ शैलीतील सदस्य; 'गॉसिप'वर भरणे; चुरचुरीत, करमणूकप्रधान मजकूर वाचकाला पाहो या गैरसमजापोटी व्यवस्थां. बाबू मोशाय यान लेखन अभ्यासपूर्ण, आणि प्रत्येक विषयाची सर्व बाजूंची सांगोपांग तलवारं आहे. निखळ गांभीर्यंन इलंकार हे चरित्र अथपासून वाचनीय आहे. हे नि:संशय.  'जंजीर' सुपरहिट 'दीवार', 'शोले', 'डॉन' समोर या अनेक स्थानांनी इतिहास घडवला. अमिताभची 'अँग्री यंग मॅन'ची प्रतिमा निर्माण. त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाला कमालीची लोकप्रियता लाभली. हिंसेला हिसेनन, शस्त्राला शस्त्राना उत्तर द्यावं, न्यायालावा; चंच परिमार्जन व्हावं यासाठी मन:पूत हिंसाचार क्षम्य मानावा, अशी विचारसरणी अमिताभयुगात फोफावली. शिक्षित तरुणांच्या अर्धकच्या मनाने या विचारसरणीचं आपल्याला सोयी असंतुलन निर्माण करा.  या आनंदी बाबू मो हिंदी वित्तसृष्टी प्रवाही चंद्रकायनी विश्लेषणात बदल आहे. अमिताभचं बंडखोर युग सुरू सैगल, दिलीपकुमार, राजेश खन्ना या हळुवार युग संपलं. हिंसाचाराला नैतिक अधिष्ठान प्राप्त करून खर्च करून हिंदी वित्त एकामामा एक लागे. ज्‍याजाने उजळ माथ्‍यान समाजात वावरू. ‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ तुरुंगातून निवडून येऊ लागले. खून, कत्तली, रक्तमांसाचा सडा याविषयी माणसाच्या उपजत असलेली घृणा कमी. काँग्रेस देशा घरोघरी पोचले आणि त्यांचे सामाजिक मनोवृत्तीवर विपरीत परिणाम झाला.  अमिताभाच्या अभिनयगुणांचे, घनगंभीर आवाजाचे कौतुक करत असताना त्याचे वृत्ती-प्रमाण दोषही बाबू मोशाय अधोरेखित करतात. एकदा विशिष्ट ठळक ठळक चालते, याची खात्री पटते, तो त्याच्या बळकट प्लॅनिंग करू शकतो. तो एका विशिष्ट कक्षेत भ्रमण करत आहे. कमल हसनप्रमाना त्यान वाट चोखाळण्याचंचलं. बाबू मोशाय म्हणतात, 'त्याच्या बोलण्यातून चाकोरीबाहेरील वित्तांबद्दलची तुच्छता सदैव व्यक्त होत असते. म्हणजे व्यावसायिक असो वा कलार्थात्मक असो, त्यामधील प्रायोगिकतेपासून अमिताभ दूरच टिकट. तो हिवाटेनेच चालत टिकट, त्याने कधी पाहिले नाही.' तो एक कलात्मक व्यापारी आहे, असंबद्ध बाबू मोशाय या निरीक्षण आहे. आर्थिक लाभ घ्यावा.  मी गाऊं तो माझा कंठ स्वर न दाबे आणि स्वर से, जीऊं तो माझे जीवन की वोंसे हो अलग खानी | हट्ट धरणारा‍या हरिवंशरायांचे चिरंजीव शेतकरी समाजाने अशी अपेक्षा का धरू नये?  काही असो; अभिनयातील छटा, खुब्या, हावभाव, वैशिष्टयपूर्ण स्पष्टीकरण अमिताभचा हात धरणारा काही नाही. तो आश्चर्यकारक आहे आणि तो आपल्या वाट्याला व्यक्तीरेखेचा चहुअंगांनी विचार करू. बाबू मोशाय बोलतो, 'त्याच्या व्हॉइस मॉड्युलेशन कोणालाच नाही... त्याचा स्वर जमला करतो, घायाळ करतो आणि अंगार फुलवतो. ती आवाजाला उंच आहे, एक परिमाण, चढउतार आहेत, त्यामध्ये सोसण्याची आणि अनुभवण्याची वेळ आली आहे.'  आकर्षक शैलीत सहरकातील सर्वोत्तम धनादेश कलाकार अशा सामर्थ्य आणि उच्च मर्यादा उलगडून दाखविणे हे चरित्र सर्वांग उत्तम आहे, त्यात योग्य नाही. पुस्तकात साधने आहेत. एक मालवली. पुस्तकाच्या शेवटच्या अमिताभाच्या आजच्या सर्व फांदीची यादी असती मिळत होती. अतिरिक्त आवृत्ती ते करता येईल. पुस्तकाची मूल्यांक 'राजहंस'च्या लौकीका शोभेल अशी आहेत